Prije 61 godinu JNA po prvi put letjela brže od zvuka avionom MIG-21
Prije par dana Avioportal je od svog velikog prijatelja Boriše Mandića dobio podsjetnik o značajnom datumu vazduhoplovstva regiona – prvom “probijanju” zvučnog zida avionom MIG-21.
U svom obraćanju, onako kako samo on zna, ovaj bivši vojni pilot i višedecenijski instruktor na avionu Mig-21 (između ostalog) navodi sljedeće:
“Danas je 17. jul, datum kada su naši piloti te davne 1962.godine, po prvi put uspešno “probili” zvučni zid i leteli brže od zvuka na avionu tipa MiG-21!
Naše fine misli, dobre namere i pozitivna energija, usmereni su ka cilju da nadzvučna borbena avijacija opstane, ostane i postane dostojna značajne istorije, svetle vazduhoplovne tradicije i prevelikih ljudskih žrtava položenih na oltar profesije i za slobodu naroda!”
Da, danas govorimo o legendarnom supersoničnom avionu Mikoyan-Gurevich MIG-21, avionu koji je vlasnik 24 svjetska rekorda i za koga slobodno možemo reći da zaslužuje zvanje najboljeg lovačkog aviona na svetu svih vremena.
>Miss Universe of Yugoslavia, with a MiG 21, 1968 pic.twitter.com/JVVYrkJhmW
— femb✦t (@__femb0t) December 17, 2021
Miss Universe Yugoslavia, Daliborka Stojšić, i MIG-21, godina 1968
A sve je počelo ovako…
Početkom aprila (5.april) 1940. godine iz projektnog biroa za vojne avione specijalizovane za razvoj i proizvodnju lovačkih aviona – Mikojan, Mikojan i Gurjevič (skraćeno MIG) počela je proizvodnja prvog MIG-1. Nizali su se redom MIG-3, MIG-5…MIG-19 koji je bio MIG-ov prvi nadzvučni lovac…
A onda je hladni rat postavio nove prioritete i tražio se odgovor na moguće prijetnje SSSR-u. Jedan od odgovora je bio prvi istinski moderni sovjetski mlazni lovac druge generacije, MIG-21. Ispitivanje je započelo 1956. godine, a prva verzija ušla je u upotrebu 1960. godine kao MiG-21F-13.
Popularna “balalajka”, kako su ga često zvali zbog izgleda sličnog ruskom trouglastom instrumentu (donja silueta asocira na balalajku), izgradio je status najčešćeg borbenog aviona na svijetu. Brz je, mali i okretan. Njegova ograničenja su malo mjesta za gorivo, oružje ili radar i loš pogled sprijeda i od pozadi. Konus udarca i prednji usisnik vazduha su prepoznatljivi, nadahnjujući poljske pilote da ga nazovu „Olovka“. U NATO klasifikaciji je nazvan “Fishbed”(svaki sovjetski avion je dobijao NATO “nadimak” koji se vrlo često Rusima nije sviđao).
MiG-21 je imao dugu proizvodnju – od 1959. do 1985. a avion su nakon toga ažurirale i modifikovale kompanije u Indiji, Izraelu i Rumuniji; kopirali Kinezi (proizvodili ga kao Čengdu J-7). Korišćen je od Istočne Njemačke do Vijetnama. Jednostavan je za remont i održavanje tako da čak i danas postoji u više zamalja u razvoju koje koriste ovaj avion kao svoj prvi lovac. Ovaj avion je najproizvođeniji nadzvučni lovac svih vremena i najproizvođeniji lovački avion na svijetu posle Drugog svjetskog rata, a pored svega toga, avioni MIG-21 su postavili 24 svjetska rekorda.
An underground hanger for #Mig-21 Fighters in the former #Yugoslavia#aviation #fighter pic.twitter.com/U3JOY9Q6XT
— TheLanJam 🇺🇸🇨🇦 (@thelanjampod) October 2, 2018
Kako je “balalajka” došla u naše krajeve
Ratno vazduhoplovstvo Vojske Jugoslavije je još 1958.godine imalo plan za kupovinu aviona brzine 2 maha (2450 km/h). Umalo je kupljen francuski Miraž, ali sudbina je bila da se Francuska i SFRJ raziđu zbog jugoslovenske podrške Alžiru i započeti su razgovori sa Rusijom čiji je prvi rezultat bio 5 aviona na aerodromu u Batajnici 1962.godine. Tada je, zbog ugovora između SFRJ i SSSR koji je definisao da će JNA čuvati taktičko-tehničke podatke, ustanovljena praksa da JNA ima svoje oznake za avione pa su jednosjedi lovci označavani slovom L, a nastavni lovci (dvosjedi) oznakom NL, uz određeni broj(oznaka za avion varijante MiG-21PF bila je L-13).
SFRJ je za JNA, od te 1962.godine pa do 80-ih godina, nabavila 216 aviona tipa MIG-21, u 11 različitih varijanti koje su se razlikovale po vrsti radara, snazi motora, tipu naoružanja…
Željava, Yugoslavia airbase in mountains near Bihać. Entrance in shape and dimensions of Mig-21. pic.twitter.com/CYWdMJz1o2
— Goran Knezevic (@g_knezevic) May 2, 2021
Željava, aerodrom u planinama kod Bihaća sa ulazom prilagođenom za MIG-21
MIG-21 na poligonu u Baru
Prvo gađanje na mete dimenzije aviona bilo je u Astrahanu, u Rusiji, a onda je procijenjeno da je cijena odlaska na gađanje u SSSR bila velika. Stoga se prešlo na drugi plan- da meta bude američki avion F-86D. Njime je trebalo da upravlja pilot koji bi ga prvo doveo do poligona a zatim iskočio (avion F-86D ima dobar autopilot što je bila jedna od karakteristika koja ga je preporučila za ovaj zadatak. Skinuta mu je kabina, sva nepotrebna oprema, izvršena zamena piro-patrona, a u prostor paketa za preživljavanje stavljeno je olovo, čija masa je trebalo da umanji G-dejstvo na pilota kod napuštanja aviona). Ka poligonu Bar je jula 1968.godine, polijetanje izvršeno sa titogradskog aerodroma. Cijela aktivnost je realizovana na prostoru od Budve do Ulcinja. Gađanje je završeno uspješno, samonavođenom IC raketom K-13 je oboren F-86D a pilot je na vrijeme iskočio. I pored toga što je sve prošlo po planu, zbog moguće opasnosti po pilota se odustalo od prepavke aviona u mete.
Već 1969.godine su na tipu aviona MIG-21PFM, opet nakon vežbe u Astrahanu, pripadnici ratnog vazduhoplovstva JNA vježbali na poligonu u Baru testirajući rakete K-51 i K-13. Koliko se ozbiljno radilo govori i to da je tokom ovih vježbi utvrđeno da pomenute rakete nisu ono što je očekivano te se rodila ideja da ovaj tip aviona pored raketa dobije i top.
La Miss Yugoslavia Daliborka Stojsic en traje de piloto posando junto a un caza MiG-21, 1968. pic.twitter.com/EjHaRxsQlp
— 🏴☠️Leo (L.D)🏴☠️ (@AlexEduardoG11) March 6, 2022
Šta znači – probiti zvučni zid
Probijanje zvučnog zida nastaje kada avion leti brže od zvuka. Brzina zvuka može zavisiti od više faktora ali se uglavnom uzima vrijednost od 1227 km/h, što je ekvivalentno brzini od 340,8 m/s pri temperaturi 15°C na nivou mora.
U trenutku kad avion probija zvucni zid,
pred njim se naglo zgušnjavaju čestice vazduha, koje se cijepaju pred avionom zbog čega se na zemlji začuje snažan prasak, kao eksplozija. Od praska pri probijanju zvučnog zida na manjim visinama mogu popucati prozori, a u realnim uslovima upotrebe vojnog vazduhoplova ovaj efekat se može koristiti za zastrašivanje protivničke žive sile.
Ministar Stefanović i general Žarković prisustvovali su danas na vojnom aerodromu „Pukovnik pilot Milenko Pavlović“ manifestaciji „Trag u beskraju“ kojom je svoj radni vek u našem Ratnom vazduhoplovstvu simbolično završio legendarni lovac MiG-21: https://t.co/mZslQDc363 pic.twitter.com/ocLCnRfyw6
— MO i VS (@mo_i_vs) May 21, 2021
Manifestacija “Trag u beskraju” – posljednji pozdrav avionu MIG-21 povodom njegovog zvaničnog povlačenja iz upotrebe
I poslije MIG-a … MIG!
U periodima napretka tehnike i tehnologije vojni avioni, a naročito lovci, ne mogu trajati dugo.
I baš zato, mora se odati posebno priznanje vazduhoplovu MIG-21 koji se dostojanstveno držao i nakon čak 58 godina aktivne službe u RV i PVO otišao u istoriju 2021.godine.
MIG-21 je naslijedio MIG-29, ali to je već neka druga priča…
