eVazduhoplovstvo: FAB (Functional Airspace Block)
Naslovna foto: DFS.de
AVIOPORTAL pokreće projekat “eVazduhoplovstvo” sa ciljem promocije vazdušnog saobraćaja, sigurnosti i bezbjednosti u vazdušnom saobraćaju. Svake nedjelje ćemo obraditi neki termin, zanimljivost, predstaviti pojedinu instituciju ili organizaciju iz svijeta vazduhoplovstva. Ovo je još jedna tema iz seta planiranih i postavljenih projektnim zadatkom.
Upravljanje vazdušnim saobraćajem u Evropi je još uvijek u velikoj mjeri organizovano u nacionalnim granicama. Zbog toga je određena Komisija koja je imala za cilj uspostavljanje funkcionalnih blokova vazdušnog prostora (FAB) i podstakne povjećanje saradnje kao i integraciju pružalaca usluga u vazdušnoj plovidbi (kontrolama letenja), bez obzira na državne granice.
U osnovi ove ideje je pokušaj da se smanje operativni troškovi aviokompanijama koje lete evropskim nebom jer umjesto jednoj jedinstvenoj kontroli letenja, aviokompanije moraju da plaćaju usluge svakoj kontroli letenja zemalja preko koje lete.
Funkcionalni blok zračnog prostora (FAB) definisan je kao blok vazdušnog prostora zasnovan na operativnim zahtjevima i uspostavljen bez obzira na državne granice, gdje se pružanje usluga vazduhoplovne navigacije i srodnih funkcija optimizuje kroz poboljšanu saradnju između susjednih kontrola letenja.
Do danas je uspostavljeno 9 FAB-ova, i to :
- North European FAB (NEFAB): Estonija, Finska, Letonija, Norveška; (Estonija i Finska već najavile spajanje kontrola letenja)
- FAB Danska-Švedska;
- BALTIC FAB: Poljska, Litvanija
- FAB Europe Central (FABEC): Francuska, Njemačka, Belgija, Holandija, Luksemburg i Švajcarska
- FAB Central Europe (FABCE): Češka Republika, Slovačka, Austrija, Mađarska, Hrvatska, Slovenija, Bosna i Hercegovina
- DUNAV: Bugarska i Rumunija
- BLUE MED: Italija, Malta, Grčka, Kipar (Egipat, Tunis, Albanija i Jordan kao posmatrači)
- UK-IRELAND: Velika Britanija i Irska
- South West FAB (SW FAB): Portugal i Španija
Neki od realnih problema koje je izazvalo stvaranje FAB-ova
Ideja, kao ideja, je bila na mjestu uzimajući u obzir da bi se na ovaj način recimo-“ispravili” vazdušni putevi kako bi vazduhoplov mogao pravolinijskom putanjom leta da prođe zemlje povezane u FAB što bi za njega značilo i manje potrošenog goriva i vremena što bi puno značilo aviokompanijama. Ipak, zbog velikog pritiska da se mora početi sa ovom realizacijom po svaku cijenu čak i ukoliko nema realne operativne prednosti, otišlo se u drugu krajnost – neke države su formirale FAB samo da bi mogle da proklamuju da su to učinile. Tako se došlo do FAB-a Portugala i Španije gdje su države proglasile njegovo formiranje a onda još dugo vremena nastavile da funkcionišu po starom.
Potpisivanje Memoranduma o razumevanju za formiranje FAB-a Srbije i Crne Gore
Drugi problem administrativne prirode se pojavio na našem tlu. Srbija i Crna Gora, nakon razdvajanja zajedničke države, nikada nisu razdvajale sistem kontrole letenja jer nije bilo nikakve potrebe niti realnog objašnjenja za tako nešto već se nastavio rad na obostranu korist i zadovoljstvo obje države. Ipak, zbog potrebe za uklapanjem u trend koji je pratio Evropu, Srbija i Crna Gora su 12.novembra 2013.godine potpisale Memorandum o razumevanju koji se odnosi na inicijativu za formiranje budućeg Funkcionalnog bloka vazdušnog prostora – FAB. Realno gledano, ovim se nije dobilo ništa u praktičnom smislu jer su Srbija i Crna Gora već imale zajedničku kontrolu letenja-SMATSA, ali se pokazala dobra volja da se isprate tokovi razvoja vazdušnog saobraćaja. Interesantno je da ovaj FAB nikad nije zvanično mogao biti proglašen jer ga evropske institucije nisu priznale kao takvog, a činjenica je da je to bio jedini savršeni FAB u Evropi i ono čemu su težili svi ostali – da se više država ujedini u jednu kontrolu letenja sa jednim centrom.
Bilo je pokušaja da se na SMATSA sistem nasloni kontrola letenja Makedonije, M-NAV, (tada još uvijek nije bila Sjeverna) na način da M-NAV upravlja vazdušnim prostorom do nivoa terminalne kontrole letenja, a da se zajednički zarađen novac dijeli procentualno, kao što je to slučaj sa Crnom Gorom. Do dogovora nije došlo.
Bilo je još administrativnih problema ali da pomenemo i neki tehnički. Jedan od njih vrlo brzo nije bio samo problem tehnike već i velika glavobolja menadžmenta, a desio se upravo tamo gde su administrativni problemi najbrže riješeni – u FABCE (kako ga neki u žargonu zovu- bivša Austrougarska). S obzirom da je FAB kao ideja podrazumijevala blisku kooperaciju kontrola letenja, jasno je da su članice FAB-a morale da imaju istu opremu. Veliki problem je nastao kad je FABCE krenuo u unifikaciju sistema (da svi uređaji i sistemi budu istog tipa od istog proizvođača) i vrlo brzo shvatio da fabrike ne mogu da u kratkom roku isporuče toliki broj radio uređaja kako bi pokrile sve članice ovog FAB-a. Rješenje za ovaj problem je bio pokušaj unifikacije uređaja i sistema po fazama zbog čega se realizacija ozbiljnijeg uvezivanja članica u funkcionalni blok odužila a sa produženjem roka su se pojavili problemi kao što su: tenderske procedure, organizacija instalacije, zastarevanje opreme tj pojavljivanje novih verzija hardvera i softvera na tržištu tokom realizacije ove ideje…
Šta očekivati dalje?
Koncept FAB-ova je očito bio samo prelazna faza u stvaranje Jedinstvenog evropskog neba. Nekima se ova ideja još uvijek ne sviđa zbog potrebe da se detaljnije reguliše pitanje suvereniteta zemalja. Ipak, potpuno je realno da će ekonomija voditi ovu priču do kraja naročito sada kad je pandemija i mjere za njeno suzbijanje ostavila trag i na funkcionisanje kontrole letenja.
U narednom periodu se očekuje više razgovora na temu socijalnog dijaloga po ovom pitanju što su pokrenuli ETF, ATCEUC i CANSO, a ciljevi ovog modela su:
- zajednički rad na poboljšanju sigurnosti
- povećanje kapaciteta, efikasnost leta, isplativost, smanjenje uticaja na životnu sredinu
- rješavanje fragmentacije kroz saradnju
- rješavanje i osiguranje društvenih posljedica implementacije FAB-a
Očekivana faza nakon ove je Jedinstveno evropsko nebo tj. jedinstvena kontrola letenja za cijelu Evropu. A kad će – ne znamo.
Za više tema e-Vazduhoplovstva kliknite na sliku ispod:
